Είναι δυνατόν να συγκρουσθούν οι δύο "σύμμαχοι" για "τα μάτια" του
Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας;
Στις 12 Ιουλίου, οι ένοπλες δυνάμεις της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν
ξεκίνησαν μια συνοριακή αψιμαχία. Οι μάχες συνεχίστηκαν για αρκετές μέρες,
αφήνοντας απολογισμό τουλάχιστον 16 νεκρών στον απόηχό τους. Αρμενικές και
Αζέρικες αρχές ανταλλάσσουν έκτοτε κατηγορίες, συσπειρώνοντας τον λαό τους
πίσω από τη σημαία. Είναι αξιοσημείωτο ότι οι δύο πλευρές αντιμάχονται έξω από
τη διαφιλονικούμενη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, το σύνηθες σημείο
ανάφλεξης. Αυτή τη φορά η φωτιά ξέσπασε στα βόρεια, όπου η περιοχή Tavush της
Αρμενίας συναντά την περιοχή Tovuz του Αζερμπαϊτζάν. Η Γεωργία είναι δίπλα,
καθώς οι κρίσιμες διασυνδέσεις υποδομής που εκτείνονται από το Αζερμπαϊτζάν
προς την Τουρκία περνούν από την επικράτειά της. Πράγματι, ο αγωγός πετρελαίου
Μπακού-Τιφλίδα-Σεϊχάν, ο αγωγός φυσικού αερίου του Νότιου Καυκάσου και ο
σιδηρόδρομος Μπακού-Τιφλίδα-Καρ έχουν όλα κατεύθυνση παράλληλη με τα σύνορα
Γεωργίας-Αρμενίας.
Σύμφωνα με τους Gönül Tol και Dimitar Bechev του Middle East Institute, δεν
είναι λοιπόν περίεργο που η κρίση τράβηξε την προσοχή της Τουρκίας. Στις 17
Ιουλίου, όλα τα κοινοβουλευτικά κόμματα στην Άγκυρα, εκτός από το φιλοκουρδικό
Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα (HDP), εξέδωσαν δήλωση που καταδικάζει τις ενέργειες
της Αρμενίας. Ο υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου και ο υπουργός Άμυνας
Χουλουσί Ακάρ εξέδωσαν έντονες προειδοποιήσεις και δεσμεύθηκαν να υποστηρίξουν
την πλευρά των Αζέρων. Ωστόσο, όπως αναμενόταν, ήταν ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ
Ερντογάν που έριξε την πρώτη σφαίρα. Δύο μέρες μετά τις αψιμαχίες, έκανε μια
ασαφή αναφορά στη Ρωσία. Το γεγονός ότι οι μάχες πραγματοποιήθηκαν πολύ μακριά
από τη γραμμή επαφής στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, δήλωσε ο Ερντογάν, υποδηλώνει ότι
οι Αρμένιοι είχαν επιτεθεί σκόπιμα στο Αζερμπαϊτζάν. Παρατήρησε ότι μια τέτοια
κίνηση ήταν "πέρα από το διαμέτρημα της Αρμενίας". Ως αποτέλεσμα, οι αναλυτές
άρχισαν να αναρωτιούνται αν αυτό ήταν ένδειξη αυξανόμενων εντάσεων μεταξύ
Μόσχας και Άγκυρας ή πράγματι, εάν ο Βλαντιμίρ Πούτιν και ο Ερντογάν πρόκειται
να επεκτείνουν τις γεωπολιτικές τους συναλλαγές από τη Συρία και τη Λιβύη στον
Νότιο Καύκασο. Αυτό όμως δεν είναι πολύ πιθανό για διάφορους λόγους.
Η προοπτική της Μόσχας
Πρώτον, η Ρωσία έχει περισσότερα χαρτιά από την Τουρκία. Είναι επίσημος
σύμμαχος της Αρμενίας στο πλαίσιο του Οργανισμού Συλλογικής Συνθήκης για την
Ασφάλεια (CSTO) και διατηρεί στρατιωτικές εγκαταστάσεις και αποστολές στην
επικράτειά της. Η βάση στο Gyumri, ακριβώς δίπλα στα τουρκικά σύνορα,
αναβαθμίστηκε κατά τη διάρκεια της σύντομης κρίσης το 2015-16 μετά την
κατάρριψη ρωσικού στρατιωτικού αεροσκάφους κατά μήκος των τουρκο-συριακών
συνόρων. Ρώσοι φρουροί περιπολούν τα αρμενικά σύνορα μαζί με τους ντόπιους
συναδέλφους τους. Η Αρμενία είναι μέρος της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης
(ΕΕU). Η Ρωσία συμπροεδρεύει τον αποκαλούμενο Όμιλο Μινσκ στον ΟΑΣΕ που
ασχολείται με το Ναγκόρνο-Καραμπάχ μαζί με τη Γαλλία και τις ΗΠΑ, ενώ η
Τουρκία είναι απλώς μέλος.
Ωστόσο, παρά τους στενούς δεσμούς της Ρωσίας με την Αρμενία, η Μόσχα επιδιώκει
να διαδραματίσει έναν ισορροπημένο ρόλο και να αποφύγει την ξεκάθαρη
υποστήριξη προς μία πλευρά, καθώς έχει επίσης στενούς δεσμούς με το
Αζερμπαϊτζάν. Οι δύο χώρες συνεργάζονται σε διάφορους τομείς,
συμπεριλαμβανομένης της στρατιωτικής εταιρικής σχέσης, της ενέργειας και της
διασυνοριακής ασφάλειας. Οι Αζέροι γενικά αποφεύγουν τις πολυμερείς δομές που
κυριαρχούνται από τη Ρωσία, όπως η CSTO και η ΕΕU, προωθώντας αντ' αυτού τη
διμερή συνεργασία. Ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίγεφ κάνει θετικές
δηλώσεις σχετικά με το ρόλο της Μόσχας στη σύγκρουση με την Αρμενία.
Δεύτερον, σε αντίθεση με την Τουρκία, η Ρωσία φορά το μανδύα του αμερόληπτου
διαιτητή μεταξύ των δύο πλευρών. Όπως σημειώνει ο Ρώσος ειδικός Σεργκέι
Μαρκεντόνοφ, η προσεκτική θέση της Μόσχας στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ έρχεται σε
αντίθεση με την κατηγορηματική συμπεριφορά της σε άλλα μετα-σοβιετικά σημεία
ανάφλεξης, από την Κριμαία έως τη Νότια Οσετία. Η Μόσχα είναι προσεκτική μη
επιλέγοντας πλευρές, επειδή θέλει να κρατήσει το Αζερμπαϊτζάν εκεί όπου
βρίσκεται: έξω από τη δυτική τροχιά. Πέρα από την Αρμενία, η Μόσχα φοβάται,
όχι μόνο θα θέσει σε κίνδυνο τις σχέσεις της Ρωσίας με το Αζερμπαϊτζάν, αλλά
θα ωθούσε το Μπακού να ζητήσει βοήθεια από τη Δύση. Αντ 'αυτού, η Ρωσία θέλει
να διατηρήσει τις επιλογές της ανοιχτές και να παραμείνει απαραίτητος εταίρος
τόσο για το Αζερμπαϊτζάν όσο και για την Αρμενία, η οποία εξακολουθεί να
εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την προστασία της. Αυτό ισχύει ακόμη και για
έναν ηγέτη όπως ο πρωθυπουργός της Αρμενίας, Νικολ Πασινιάν, ο οποίος
προωθήθηκε στην εξουσία από κάτι σαν έγχρωμη επανάσταση, γεγονός το οποίο το
Κρεμλίνο, κατά κανόνα, αντιμάχεται.
Αντί να επιλέγει πλευρές ή να αυξάνει τις εντάσεις, ο Πούτιν θέλει να παίξει
το ρόλο του μεσολαβητή. Σε σύνοδο του Συμβουλίου Ασφαλείας της χώρας, στις 17
Ιουλίου, δήλωσε ότι είναι πρόθυμος να παρέμβει ως τρίτος. Αν και το Κρεμλίνο
δεν μπορεί να ελέγξει ούτε το Ερεβάν ούτε το Μπακού, μπορεί να σχεδιάσει
κόκκινες γραμμές, να χτυπήσει κεφάλια και να μειώσει τις εντάσεις. Η παρέμβαση
της Ρωσίας διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο κατά τη διάρκεια του λεγόμενου
πολέμου του Απριλίου του 2016, τη θανατηφόρα κλιμάκωση της σύγκρουσης
Ναγκόρνο-Καραμπάχ από την έναρξη της κατάπαυσης του πυρός το 1994. Έδειξε
επίσης υποστήριξη κατά τη διάρκεια πολλών γύρων συνομιλιών μεταξύ του Αλίγεφ
και του Πασινιάν (του πρώτου ηγέτη του Ερεβάν από την ανεξαρτησία, που δεν
κατάγεται από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ) το 2018-19.
Οι υπολογισμοί του Ερντογάν
Αντίθετα, οι υπολογισμοί για τον Ερντογάν είναι αρκετά διαφορετικοί. Εδώ και
καιρό χρησιμοποιεί ισχυρή εξωτερική πολιτική για να δραστηριοποιήσει τη βάση
του εντός των τειχών. Το να επιδείξει σκληρότητα εναντίον της Αρμενίας σίγουρα
θα επιβεβαίωνε τα εθνικιστικά του διαπιστευτήρια, αλλά η υποστήριξη της
σκληρής ρητορικής του με δράση ενέχει κινδύνους. Η Τουρκία εμπλέκεται ήδη
στρατιωτικά σε πολλές συγκρούσεις, όπως η Συρία και η Λιβύη, στις οποίες η
Τουρκία και η Ρωσία υποστηρίζουν αντίθετα μέτωπα. Το άνοιγμα ενός τρίτου,
ανατολικού μέτωπου θα ήταν ένα παραπάνω καρπούζι σε μία ήδη παραφορτωμένη
μασχάλη για τον Ερντογάν. Η στρατιωτική διαμεσολάβηση με το Αζερμπαϊτζάν
συνεπάγεται και άλλους κινδύνους για την Τουρκία. Η σημερινή Αρμενική
κυβέρνηση έχει επιδιώξει να αποστασιοποιηθεί από τη Μόσχα, αλλά εάν η Άγκυρα
βάλει το στρατιωτικό της βάρος πίσω από το Μπακού, το Ερεβάν μπορεί να
αναγκαστεί να συμμαχήσει στενά με τη Μόσχα. Ωστόσο, δεδομένης της εθνικιστικής
ατζέντας του Ερντογάν και των στενών ενεργειακών και αμυντικών δεσμών μεταξύ
των δύο χωρών, η Άγκυρα βρίσκεται υπό πίεση για παροχή διπλωματικής και
στρατιωτικής βοήθειας στο Αζερμπαϊτζάν, εάν το Μπακού αποφασίσει να αυξήσει
την πίεση στην Αρμενία. Με την υπογραφή της Συμφωνίας Στρατηγικής Εταιρικής
Σχέσης και Αμοιβαίας Υποστήριξης το 2010, οι δύο χώρες δεσμεύθηκαν να
αλληλοϋποστηρίζονται σε περίπτωση στρατιωτικής επίθεσης ή επίθεσης εναντίον
οποιουδήποτε έθνους. Η Τουρκία μπορεί να παρέχει στρατιωτική υποστήριξη στο
Αζερμπαϊτζάν σε ένα τέτοιο σενάριο. Σύμφωνα με πληροφορίες, τουρκικά F16
άρχισαν να περιπολούν στα σύνορα Τουρκίας-Αρμενίας. Αλλά μια τουρκική επέμβαση
πέρα από αυτό είναι απίθανη, και η θερμή ρητορική από την Άγκυρα δεν
συνεπάγεται αναμέτρηση με τη Ρωσία.
Τον Απρίλιο του 2016, η Ρωσία και η Τουρκία απέφυγαν να παρασυρθούν στον
"τετραήμερο πόλεμο" στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ σε μια εποχή που ήταν σε διαμάχη στη
Συρία. Αυτή είναι πιθανώς μια προτίμηση που μοιράζονται και επί του παρόντος.
Αντί να πολεμήσει με τους Ρώσους, ο Ερντογάν πιθανότατα θα χαρεί να δει τον
Πούτιν να παίρνει τα ηνία για να ηρεμήσει τα πράγματα στον Νότιο Καύκασο.
Πράγματι, η κατάσταση φαίνεται ήδη να κινείται προς αυτήν την κατεύθυνση, με
τον Πούτιν και τον Ερντογάν να μιλούν τηλεφωνικώς στις 27 Ιουλίου και το
Κρεμλίνο μετά να λέει ότι "εκφράστηκε ετοιμότητα για συντονισμό των
προσπαθειών σταθεροποίησης στην περιοχή".
Πέτρος Κράνιας