Η πτώση της τυραννίας στην Αθήνα και το στέριωμα μιας καινούριας μορφής
πολιτεύματος επισφραγίστηκαν οριστικά το 508 π.Χ. Απερίσπαστοι οι Αθηναίοι
προχώρησαν στην οικοδόμηση των νέων θεσμών που ο εισηγητής τους Κλεισθένης
ονόμασε Δημοκρατία.
Ο πρώην τύραννος, Ιππίας, βρήκε καταφύγιο στην αυλή του Δαρείου. Εκεί, σε κάθε
ευκαιρία, πίεζε τον Μεγάλο Βασιλιά των Περσών να εκστρατεύσει στην Αθήνα και
να τον αποκαταστήσει στην εξουσία. Τα γεγονότα, όμως, δεν τον βοηθούσαν. Η
επανάσταση των Ιώνων απασχόλησε τον Δαρείο έξι χρόνια ώσπου να την
καταστείλει, στα 494 π.Χ. Χρειάστηκε άλλα δυο χρόνια να ετοιμαστεί και, το 492
π.Χ., έστειλε τον γαμπρό του Μαρδόνιο να κατακτήσει την Ελλάδα. Αφορμή, η
βοήθεια που πρόσφεραν στους Ίωνες επαναστάτες η Ερέτρια με πέντε πλοία και η
Αθήνα με είκοσι.
Ο στρατός του Μαρδόνιου πεζοπορούσε από τη Μ.Ασία ως τη Μακεδονία, περνώντας
από τη Θράκη όπου οι Βρύγες του έκαναν μεγάλη ζημιά. Ο στόλος ερχόταν,
πλέοντας παραλιακά. Περιπλέοντας τον Άθω, συνάντησε μεγάλη θαλασσοταραχή και
τσακίστηκε. Η εκστρατεία τέλειωσε άδοξα κι ο Μαρδόνιος γύρισε πίσω. Ο Δαρείος
ξεκίνησε νέα προσπάθεια. Το καλοκαίρι του 490 π.Χ., έστειλε πάλι στρατό
εναντίον των Ελλήνων. Αρχηγοί ο Δάτις και ο Αρταφέρνης. Μαζί τους και ο Ιππίας
που σκόπευε να χτυπήσει και από μέσα τη νεαρή αθηναϊκή δημοκρατία, με
επανάσταση των οπαδών του. Αυτή τη φορά, έφτασαν από τη θάλασσα διαπλέοντας
τον Αιγαίο, πήραν τη δημοκρατική Νάξο, κυρίευσαν την Κάρυστο και πολιόρκησαν
την Ερέτρια που άντεξε έξι μέρες. Κατακτήθηκε με προδοσία και παραδόθηκε στις
φλόγες. Έπειτα, οι Πέρσες πέρασαν στην απέναντι παραλία και βγήκαν στην
πεδιάδα του Μαραθώνα.
Ο περσικός στρατός ειπώθηκε πως έφτανε τους 100 και τους 600.000 άντρες.
Αριθμός υπερβολικός για να μεταφερθεί με πλοία της εποχής. Υπολογισμοί με βάση
την χωρητικότητα των καραβιών τους κατεβάζουν στους 30.000 και με βάση την
παράταξη στη μάχη σε 44.000. Απέναντί τους, οι Αθηναίοι παρέταξαν 10.000
οπλίτες και 8.000 ελαφρά οπλισμένους. Μαζί τους παρατάχτηκαν και χίλιοι
Πλαταιείς.
Ένας Αθηναίος κήρυκας, ο Φειδιππίδης, στάλθηκε στη Σπάρτη για να ζητήσει
βοήθεια. Έκανε την απόσταση (περίπου 219 χλμ.), σε δυο μέρες. Οι Σπαρτιάτες
επικαλέστηκαν κάποιες θρησκευτικές γιορτές και καθυστέρησαν. Όταν έφτασαν, η
μάχη είχε τελειώσει.
Οι μέρες περνούσαν στον Μαραθώνα, δίχως κάτι το σημαντικό. Ο Αθηναίος
στρατηγός Μιλτιάδης φοβόταν το περσικό ιππικό. Οπαδοί του Ιππία το πρόφτασαν
στους Πέρσες που σκέφτηκαν να φορτώσουν το ιππικό στα πλοία, να πάνε στο
Φάληρο και να το βγάλουν, εκεί, ενώ ταυτόχρονα θα ξεσπούσε κίνημα των
φιλοτυραννικών. Ίωνες σκλάβοι κωπηλάτες ειδοποίησαν τους Αθηναίους με φωτεινά
σήματα. Για τον Μιλτιάδη, η ώρα της δράσης είχε φτάσει: Ήταν 13 Αυγούστου
(κατ’ άλλους, 12 Σεπτεμβρίου) του 490 π.Χ.
Η επίθεση των Ελλήνων αιφνιδίασε τους Πέρσες. Με ενισχυμένα άκρα και αδύνατο
κέντρο, ο Μιλτιάδης κατάφερε να απλώσει τους άνδρες σε όλο το πλάτος του
μετώπου. Με ενισχυμένο κέντρο κι αδύνατα άκρα, οι Πέρσες προχώρησαν στη μέση
του μετώπου κι άρχισαν να υποχωρούν στα πλάγια, κινδυνεύοντας να κυκλωθούν και
να αποκοπούν από τη θάλασσα. Υποχώρησαν άτακτα και κατασφάχτηκαν. Πάνω από
6.000 Πέρσες σκοτώθηκαν, ενώ οι ελληνικές απώλειες ήταν 192 νεκροί. Ήταν 13
Αυγούστου του 490 π.Χ.
Ένας οπλίτης ανέλαβε να φέρει το μήνυμα της νίκης στην Αθήνα. Ξεκίνησε με τα
όπλα του κι έκανε τη διαδρομή τρέχοντας. Όταν έφτασε στο άστυ, αναφώνησε
«Νενικήκαμεν» κι έπεσε νεκρός. Η μεταγενέστερη παράδοση τον θέλει να περνά από
ένα σημείο όπου χωρικοί του φώναζαν «Σταμάτα! Σταμάτα!», για να μάθουν το
αποτέλεσμα της μάχης. Έτσι, η περιοχή, κατά την παράδοση, ονομάστηκε Σταμάτα.
Σε άλλο σημείο, ο πρώτος μαραθωνοδρόμος κοντοστάθηκε ν’ ανασάνει καθώς κόντεψε
να του βγει η ψυχή. Η περιοχή, κατά την ίδια παράδοση, ονομάστηκε Ψυχικό.
Στον Μαραθώνα, ο Μιλτιάδης άφησε τον Αριστείδη να φυλάει τα λάφυρα, πήρε τους
υπόλοιπους άντρες και, με γοργή πορεία, πήγε στο Φάληρο και παρατάχτηκε. Όταν
έφτασαν με τον στόλο τους οι Πέρσες και είδαν τους Αθηναίους να τους
περιμένουν, προτίμησαν να φύγουν και να γυρίσουν στην Περσία.
Ο Ιππίας έφυγε στη Λήμνο όπου και πέθανε. Ο Δαρείος δεν το έβαλε κάτω.
Πεισμωμένος από την ήττα, ανάθεσε στον δούλο που το ξύπναγε, να του λέει κάθε
πρωί: «Μέμνησο των Αθηναίων». Πέθανε προτού προλάβει να εκδικηθεί.