Του Seth J. Frantzman
Νέες συμμαχίες στα πεδία της οικονομίας και της ασφάλειας αναδύονται στη Μέση
Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο, συνδέοντας αραβικά κράτη με την Ελλάδα,
την Κύπρο και το Ισραήλ, με δυνητικά μετασχηματιστικές επιπτώσεις και στις δύο
περιφέρειες.
Οι σχέσεις αυτές βασίζονται σε ταχέως συγκλίνοντα συμφέροντα - μεταξύ άλλων,
τις εντάσεις μεταξύ αυτών των χωρών και περιφερειακών δυνάμεων όπως το Ιράν
και η Τουρκία - και σε ένα υπόστρωμα εταιρικών σχέσεων στα πεδία της ενέργειας
και της ασφάλειας.
Κενό ισχύος, Ιράν και Τουρκία
Οι νέες συμμαχίες αντιπροσωπεύουν γεωπολιτικές και οικονομικές
πραγματικότητες, οι οποίες έχουν διαφοροποιηθεί πολύ από το τέλος του Ψυχρού
Πολέμου, καθώς ο τελευταίος για δεκαετίες αποτέλεσε τη βάση των περιφερειακών
"ευθυγραμμίσεων" σε επίπεδο συμμαχιών.
Πιο πρόσφατα, η ανατροπή δικτατόρων από το Ιράκ έως τη Λιβύη, σε συνδυασμό με
τη μείωση της αμερικανικής διάθεσης για ενεργό εμπλοκή στη Μέση Ανατολή,
οδήγησε σε ένα κενό ισχύος το οποίο επεδίωξαν να καλύψουν το Ιράν και η
Τουρκία.
Αυτό με τη σειρά του ώθησε χώρες της περιοχής να ενώσουν τις δυνάμεις τους με
τρόπους που παλαιότερα θεωρούνταν αδύνατοι - ή περιττοί.
Η απειλή του Ιράν βοήθησε τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και το Μπαχρέιν να
ξεπεράσουν τη μακροχρόνια εχθρότητα τους έναντι του Ισραήλ, οδηγώντας στις
συμφωνίες ομαλοποίησης των σχέσεών τους με το εβραϊκό κράτος.
Ελλάδα και Άραβες
Η Ελλάδα δεν βρίσκεται στην ίδια γειτονιά με τη Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ,
ωστόσο οι τρεις χώρες μοιράζονται την κοινή επιφυλακτικότητά τους έναντι των
τουρκικών φιλοδοξιών στις αντίστοιχες "αυλές" τους και επιδιώκουν στενότερους
δεσμούς ασφαλείας. Αεροσκάφη των Εμιράτων και της Σαουδικής Αραβίας
συμμετείχαν πρόσφατα σε ελληνικές στρατιωτικές ασκήσεις.
Εκτός από τις πολυεθνικές στρατιωτικές ασκήσεις, υπήρξαν επίσης πολυμερείς
διπλωματικές συνάξεις, όπως το Φόρουμ Φιλίας στην Αθήνα τον περασμένο μήνα,
στο οποίο συμμετείχαν Ελλάδα, Ισραήλ, Κύπρος, Σαουδική Αραβία, Αίγυπτος,
Μπαχρέιν και ΗΑΕ. Και έπειτα υπάρχουν οικονομικές ρυθμίσεις, όπως το Φόρουμ
Φυσικού Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου, το οποίο συγκεντρώνει την Ελλάδα, την
Κύπρο, την Αίγυπτο, το Ισραήλ, την Ιορδανία και την Παλαιστινιακή Αρχή, μαζί
με την Ιταλία και τη Γαλλία.
Για τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, αυτές οι ομαδοποιήσεις αντιπροσωπεύουν νέες
ευκαιρίες, καθώς και νέες προκλήσεις. Η συνεργασία μεταξύ του Ισραήλ και των
αραβικών κρατών, για παράδειγμα, μπορεί να μειώσει το βάρος ασφαλείας που
πέφτει στους αμερικανούς ώμους, ωστόσο η συνδυασμένη αντίθεσή των
συγκεκριμένων δυνάμεων σε μια συμβιβαστική ρύθμιση του ζητήματος των πυρηνικών
με το Ιράν αναμένεται να περιπλέξει πολύ τις προσπάθειες του προέδρου Τζο
Μπάιντεν να επανέλθει στο διπλωματικό τραπέζι με την Ισλαμική Δημοκρατία.
Οι Ευρωπαίοι - και ιδιαίτερα οι Γάλλοι - χαίρονται αν μη τι άλλο να
μοιράζονται τα βάρη της αστυνόμευσης της Ανατολικής Μεσογείου έναντι του
τουρκικού επεκτατισμού. Θα καλωσόριζαν επίσης νέες πηγές φυσικού αερίου που
μειώνουν την εξάρτησή τους από τη Ρωσία και από αγωγούς οι οποίοι διασχίζουν
την Τουρκία.
Ορισμένοι Ευρωπαίοι ηγέτες, ωστόσο, έχοντας επίγνωση της σημασίας της
σύγκρουσης του περασμένου καλοκαιριού μεταξύ ενός ελληνικού και ενός τουρκικού
πολεμικού πλοίου, ανησυχούν ιδιαίτερα για την περίπτωση οι δυναμικές
αντιπαραθέσεις στη θάλασσα να ξέφευγαν από κάθε έλεγχο.
Από την πλευρά τους, το Ιράν και η Τουρκία αντέδρασαν πολύ διαφορετικά μεταξύ
τους στις νέες συμμαχίες.
Το καθεστώς στην Τεχεράνη φαίνεται να εκτοξεύει σε νέα ύψη την εχθρότητά του
προς το Ισραήλ και τα αραβικά κράτη του Κόλπου, καθώς και τη μακροχρόνια
στρατηγική του να χρησιμοποιεί ενόπλους φίλους και "αντιπροσώπους" - στον
Λίβανο, τη Γάζα, το Ιράκ και την Υεμένη - για να τους επιτεθεί.
Η Τουρκία, από την άλλη πλευρά, ακολουθεί μια αρκετά πιο συμφιλιωτική
προσέγγιση.
Η τουρκική "επίθεση φιλίας" και οι ΑΟΖ
Τις τελευταίες εβδομάδες, η κυβέρνηση του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει
εκδηλώσει ενδιαφέρον για διάνοιξη διαύλων με τον αραβικό κόσμο, κυρίως με την
Αίγυπτο και τη Σαουδική Αραβία. Αυτή η προσέγγιση έχει ερμηνευτεί ως αντίδραση
στην αλλαγή φρουράς στον Λευκό Οίκο, ωστόσο συνδέεται επίσης αδιαμφισβήτητα
και με την αυξανόμενη συνεργασία μεταξύ των αντιπάλων της Άγκυρας.
Υπάρχουν εξάλλου και οικονομικοί λόγοι για την απόπειρα προσέγγισης της
Αιγύπτου από πλευράς Ερντογάν: ο υπουργός Εξωτερικών του δήλωσε ότι η Τουρκία
επιθυμεί να συνάψει με το Κάιρο συμφωνία οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών τις
οποίες διεκδικούν οι δύο χώρες στην Ανατολική Μεσόγειο.
Με τη σειρά τους, οι Σαουδάραβες και οι Εμιρατιανοί έχουν δηλώσει ανοικτοί σε
μια βελτίωση σχέσεων με τους Τούρκους, ωστόσο τα κρίσιμα σημεία τα οποία
χωρίζουν τις δύο πλευρές - όπως η υποστήριξη του Ερντογάν για τη Μουσουλμανική
Αδελφότητα και ο ευρύτερος τουρκο-σαουδαραβικός ανταγωνισμός για επιρροή στον
μουσουλμανικό κόσμο - κάνουν κάθε άλλο παρά εύκολο έναν συμβιβασμό.
Τουλάχιστον όσον αφορά το ορατό μέλλον, οι νέες συμμαχίες αναμένεται να
βαθύνουν και να γίνουν ισχυρότερες.