Από τη στιγμή που ξεκίνησε η κρίση στις σχέσεις της Ρωσίας με τις περισσότερες
δυτικές χώρες, και ειδικότερα τις ΗΠΑ, είναι σχεδόν ξεκάθαρο πως στην
περίπτωση που η Ρωσία εισβάλει στη γειτονική της Ουκρανία, η «τιμωρία» της θα
έρθει μέσα από ένα πλέγμα οικονομικών κυρώσεων, καθώς η εμπλοκή των δυτικών
χωρών σε μία σύρραξη έχει σχεδόν κατηγορηματικά αποκλειστεί. Οι ηγέτες των
ΗΠΑ, της Γαλλίας, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γερμανίας και άλλων χωρών, έχουν
δηλώσει δημοσίως, κατ’ επανάληψιν μάλιστα, πως οι κυρώσεις θα είναι τέτοιες
που θα κάνουν τη Ρωσία να πονέσει πολύ. Πόσο μπορεί πραγματικά να πονέσει η
Ρωσία από οικονομικές κυρώσεις; Σε τι κατάσταση βρίσκεται αυτή τη στιγμή;
Σπύρος Αλεξόπουλος
Η οικονομική κατάσταση της Ρωσίας είναι ομολογουμένως πολύ καλή αυτή τη
στιγμή. Το εξωτερικό της χρέος, δημόσιο και ιδιωτικό, είναι πολύ χαμηλό σε
σχέση με το ακαθάριστο εθνικό της προϊόν, ο κρατικός προϋπολογισμός είναι πάλι
πλεονασματικός, το ισοζύγιο πληρωμών είναι καθαρά θετικό και τα συναλλαγματικά
της αποθέματα βρίσκονται σε επίπεδο ρεκόρ.
Σημαντική βοήθεια στις καλές επιδόσεις της χώρας έχει δώσει η σημαντική άνοδος
της τιμής του πετρελαίου και του φυσικού αερίου καθ’ όλη τη διάρκεια της
περασμένης χρονιάς, η οποία έδωσε στη χώρα τη δυνατότητα να κλείσει όλες τις
πληγές που προκάλεσε η έλευση της πανδημίας την άνοιξη του 2020 με τη
σημαντική πτώση των τιμών των ενεργειακών πρώτων υλών. Για να γίνουμε λίγο πιο
συγκεκριμένοι, στο τέλος του 2021 το συνολικό εξωτερικό χρέος, δημόσιο και
ιδιωτικό έφθασε τα 478 δισεκατομμύρια δολάρια, ποσό που αντιστοιχεί σε περίπου
30% του Α.Ε.Π., με τα 2/3 αυτού να αποτελεί ιδιωτικό χρέος.
Ο κρατικός προϋπολογισμός έγινε και πάλι ελαφρά πλεονασματικός, μετά το
διάλειμμα του 2020 που παρουσίασε ένα έλλειμμα της τάξης του 2% του Α.Ε.Π. Το
ισοζύγιο πληρωμών για το 2021 ήταν πλεονασματικό κατά 120 δισεκατομμύρια
δολάρια, σημειώνοντας την υψηλότερη επίδοση όλων των εποχών, συντρίβοντας την
επίδοση του 2020 (36 δις δολάρια) αλλά και του 2019 (65 δις δολάρια).
Μόνο για το τέταρτο τρίμηνο του 2021, το πλεόνασμα ήταν 42 δισ. δολάρια. Για
το ίδιο τρίμηνο, τα έσοδα από τις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου ήταν
κατά 82% μεγαλύτερα από το 4ο τρίμηνο του 2020 και 6% παραπάνω από τα
αντίστοιχα έσοδα του 2019, παρά το γεγονός πως οι ποσότητες που εξήχθησαν το
2021 ήταν κατά 9% χαμηλότερες από το 2019. Σαν λογική συνέχεια αυτών των
επιδόσεων ήρθε και η άνοδος των συναλλαγματικών αποθεμάτων της χώρας σε νέο
επίπεδο ρεκόρ, καθώς στο τέλος του Δεκεμβρίου του 2021 έφθασαν στα 631
δισεκατομμύρια δολάρια, ανεβασμένα κατά 35 δις δολάρια σε σχέση με το τέλος
του 2020. Από αυτά, τα 130 δισεκατομμύρια αντιστοιχούν στην αξία των
αποθεμάτων χρυσού της χώρας.
Όπως είναι φυσικό, η βελτίωση της κατάστασης μέσα στο 2021 δεν περιορίστηκε
στα οικονομικά μεγέθη της ρωσικής ομοσπονδίας, αλλά ήταν ξεκάθαρη και για
πολλές μεγάλες ρωσικές επιχειρήσεις, ιδίως όσες έχουν σχέση με τις ενεργειακές
πρώτες ύλες. Τρανό παράδειγμα αποτελεί ο γίγαντας του φυσικού αερίου, η υπό
κρατικό έλεγχο Gazprom. Μπορεί να μην έχει ανακοινώσει ακόμα τα οικονομικά της
αποτελέσματα για το 2021, είναι όμως απόλυτα σαφές πως και για την Gazprom το
2021 αποτέλεσε μία χρονιά ρεκόρ, και το 2022 μπορεί να εξελιχθεί ακόμα
καλύτερα γι’ αυτήν. Όπως μαθαίνουμε από τα δελτία τύπου της εταιρείας και το
μήνυμα του Alexey Miller την 2α Ιανουαρίου, ο κύκλος εργασιών και τα κέρδη για
το 2021 θα είναι τα υψηλότερα στην ιστορία της εταιρείας, όπως και το μέρισμα
που θα διανεμηθεί στους μετόχους, το οποίο πιθανότατα θα είναι μεγαλύτερο από
το άθροισμα των μερισμάτων των δύο προηγουμένων ετών.
Οι ποσότητες φυσικού αερίου που έστειλε η εταιρεία στους πελάτες της ήταν οι
τέταρτες μεγαλύτερες στην ιστορία, αλλά οι υψηλές τιμές του φυσικού αερίου,
τιμές που ανέβαιναν σταθερά από την άνοιξη του 2021 και μετά, έφεραν τα
τεράστια κέρδη. Μελετώντας λίγο την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων για τους
πρώτους εννέα μήνες του 2021, βλέπουμε πως ο κύκλος εργασιών ανέβηκε κατά 56%
σε σχέση με το 2020, ενώ στο τρίτο τρίμηνο, όταν είχε ήδη αρχίσει η εκτόξευση
των τιμών του Ευρωπαϊκού φυσικού αερίου, η άνοδος του κύκλου εργασιών ήταν της
τάξης του 69,7%.
Στα οργανικά κέρδη τα πράγματα ήταν πιο εντυπωσιακά, αφού για το τρίτο τρίμηνο
έφθασαν τα 602 δισεκατομμύρια ρούβλια, από 135 δις το 2020 και για το
εννεάμηνο ήταν 1,589 τρισεκατομμύρια ρούβλια, από 325 δισεκατομμύρια το 2020.
Ξεκάθαρη απόδειξη του πόσο ωφελήθηκε η Gazprom από την αύξηση της τιμής του
φυσικού αερίου (έχει και σημαντικές πετρελαϊκές δραστηριότητες) είναι το
γεγονός πως στους πρώτους εννέα μήνες του 2021, τα έσοδά της σε ρούβλια από
πώληση φυσικού αερίου προς την Ευρώπη αυξήθηκαν κατά 117% σε σχέση με το 2020
ενώ οι ποσότητες αερίου αυξήθηκαν μόνο κατά 14%. Ακόμα και αν μετρήσουμε σε
δολάρια, η αύξηση των εσόδων ήταν κοντά στο 110%.
Με τέτοιες οικονομικές επιδόσεις, και με τις μεγάλες υπό κρατικό έλεγχο
τράπεζες, τη Sberbank και τη VTB, να βρίσκονται σε πολύ καλή κατάσταση, ίσως η
ρωσική ηγεσία να μη φοβάται πως η επιβολή κυρώσεων θα προκαλέσει ανεπανόρθωτο
πλήγμα στη χώρα και στις σημαντικές εταιρείες της. Αυτό βέβαια θα εξαρτηθεί
και από το είδος και τη διάρκεια των κυρώσεων.
Σχετικά με τις τράπεζες, η δυτική συμμαχία δεν φαίνεται να σκέφτεται την
αποβολή τους από το διεθνές σύστημα συναλλαγών SWIFT. Μία τέτοια κίνηση όντως
θα δημιουργούσε τεράστιο πρόβλημα σε αυτές αλλά δεν θα άρεσε καθόλου στις
τράπεζες των δυτικών χωρών, καθώς θα ισοδυναμεί, σύμφωνα με ρεπορτάζ του
Reuters, με παραίτηση των δυτικών τραπεζών από τις απαιτήσεις τους από Ρώσους
δανειολήπτες, με λίγα λόγια, πολλά δισεκατομμύρια σε δάνεια που δεν θα
αποπληρωθούν ποτέ.
Εφόσον δεν χρησιμοποιηθεί αυτό το πολύ ακραίο μέτρο, οι ρωσικές τράπεζες θα
πάθουν σημαντικές ζημιές αλλά λογικά θα βοηθηθούν από τη ρωσική κυβέρνηση,
δεδομένης της καλής οικονομικής κατάστασης των δημοσίων οικονομικών. Ένα άλλο
πολύ δυνατό όπλο που δεν είναι καθόλου σίγουρο πως θα χρησιμοποιηθεί, είναι η
απαγόρευση πώλησης ρωσικού φυσικού αερίου και πετρελαίου προς την Ευρώπη και
τις ΗΠΑ. Σε μία τέτοια περίπτωση, είναι πολύ πιθανόν να δούμε σημαντική αύξηση
των διεθνών τιμών των ορυκτών καυσίμων.
Μία τέτοια εξέλιξη, πέρα από τον τεράστιο πονοκέφαλο που θα προκαλέσει στις
ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τους Ευρωπαίους πολίτες, θα στερήσει από την
Gazprom και τις άλλες ρωσικές εταιρείες του κλάδου ένα μεγάλο μέρος του κύκλου
εργασιών, το οποίο θα είναι πολύ δύσκολο να αναπληρωθεί, ειδικά στην περίπτωση
του φυσικού αερίου, όσο αέριο και να σταλεί προς την Κίνα, την Τουρκία και
άλλες χώρες και όσο ψηλή και να είναι η τιμή του.
Δεν είναι δυνατόν να ξέρουμε τι έχει στο νου της η ρωσική ηγεσία και αν
πραγματικά αισθάνεται πως η ισχυρή οικονομική κατάσταση της ρωσικής
ομοσπονδίας και των περισσότερων μεγάλων εταιρειών της χώρας την κάνει άτρωτη
απέναντι στις απειλούμενες κυρώσεις. Καλύτερα θα είναι να μη μάθουμε ποτέ αν
είναι όντως άτρωτη, καθώς αυτό θα σημαίνει πως αποφεύχθηκαν τα χειρότερα.
Όμως, η χθεσινή σημαντικότατη πτώση του ρωσικού χρηματιστηρίου, μαζί με τις
μετοχές της Gazprom και των άλλων μεγάλων ρωσικών εταιρειών, ίσως δείχνει πως
ορισμένοι επενδυτές αρχίζουν να προετοιμάζονται σοβαρά για την περίπτωση που
οι κυρώσεις τελικά επιβληθούν, και δεν επιθυμούν να «ποντάρουν» πως η Ρωσία θα
περάσει μία τέτοια δοκιμασία χωρίς σημαντικές απώλειες.