Ο υποναύαρχος ε.α. Δημήτρης Τσαϊλάς αναλύει στη FREE SUNDAY το κλείσιμο των
Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων και δεν αποκλείει μια απόπειρα για ένα
προβοκατόρικο χτύπημα στην Αλεξανδρούπολη, εκφράζοντας όμως τη βεβαιότητά του
ότι οι ελληνικές δυνάμεις ασφαλείας έχουν λάβει τα μέτρα τους.
Η τουρκική κυβέρνηση ανακοίνωσε την ενεργοποίηση των προβλέψεων της Συνθήκης
του Μοντρέ για τα Δαρδανέλια και τον Βόσπορο. Το έχει ξανακάνει;
Τα Στενά δεν έγιναν πρωτοσέλιδο για πρώτη φορά στο πλαίσιο της ρωσικής
στρατιωτικής εισβολής στην Ουκρανία. Στον απόηχο της σύγκρουσης μεταξύ Ρωσίας
και Γεωργίας το 2008, η Ρωσία ήταν αυτή που αναζήτησε ενεργοποίηση μέτρων
απαγόρευσης της Σύμβασης του Μοντρέ, για να επικρίνει την παρουσία
στρατιωτικών πλοίων των συμμάχων του ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα. Μια παρόμοια
διαμάχη σχετικά με την παρουσία πολεμικών πλοίων των ΗΠΑ προέκυψε μεταξύ
Τουρκίας και Ρωσίας, μετά την (παράνομη) προσάρτηση της Κριμαίας το 2014.
Σημαίνει αυτό πρακτικά ότι είναι ο κλειδοκράτορας της Μαύρης Θάλασσας;
Η Σύμβαση του Μοντρέ ρυθμίζει τη διέλευση ξένων πλοίων μέσω των Στενών, που
αποτελούνται από τα στενά των Δαρδανελίων, τη θάλασσα του Μαρμαρά και τον
Βόσπορο (Στενό της Κωνσταντινούπολης). Η Σύμβαση προβλέπει χωριστούς κανόνες
για τα εμπορικά και τα πολεμικά πλοία, ενώ ορίζει διαφορετικά καθεστώτα σε
καιρό ειρήνης, σε καιρό πολέμου, όταν η Τουρκία είναι σε εμπόλεμη κατάσταση σε
καιρό πολέμου, και όταν η Τουρκία δεν είναι σε εμπόλεμη κατάσταση. Τέλος,
υπάρχουν διατάξεις για τις στιγμές που «η Τουρκία θεωρεί ότι απειλείται με
άμεσο κίνδυνο πολέμου». Ο κανονισμός εν καιρώ ειρήνης για τα εμπορικά πλοία
παρέχει «πλήρη ελευθερία διέλευσης και ναυσιπλοΐας στα Στενά». Από την άλλη,
το καθεστώς σχετικά με τη διέλευση πολεμικών πλοίων είναι περιοριστικό. Ως εκ
τούτου, έχουν παραχωρηθεί ορισμένα προνόμια στα παρόχθια κράτη της Μαύρης
Θάλασσας για τη διασφάλιση της ασφάλειάς τους.
Από την άλλη πλευρά, όταν η Τουρκία βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση σε έναν
πόλεμο, η πλήρης εξουσία για τη διέλευση των πολεμικών πλοίων δίνεται στην
Τουρκία. Η ίδια αρχή ισχύει όταν θεωρεί ότι απειλείται με άμεσο κίνδυνο
πολέμου, εκτός από τα πολεμικά πλοία που απέπλευσαν από τις βάσεις τους και
δικαιούνται να επιστρέψουν σε αυτές. Ωστόσο, εάν τα πολεμικά πλοία που
επιστρέφουν στις βάσεις τους και ανήκουν στο κράτος του οποίου η στάση απειλεί
την Τουρκία, μπορεί να αρνηθεί το δικαίωμα. Σε αυτή την περίπτωση, το
Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ μπορεί να αποφασίσει, με πλειοψηφία δύο τρίτων,
ότι τα μέτρα που έλαβε η Τουρκία δεν δικαιολογούνται. Οπότε, η Τουρκία πρέπει
να διακόψει τα σχετικά μέτρα.
Τέλος, σε καιρό πολέμου, ενώ η Τουρκία δεν είναι σε εμπόλεμη κατάσταση, τα
πολεμικά πλοία των μη εμπόλεμων κρατών υπόκεινται σε κανονισμούς ως εν καιρώ
ειρήνης. Αντίθετα, τα πολεμικά σκάφη που ανήκουν σε εμπόλεμες Δυνάμεις δεν θα
περάσουν.
Ωστόσο, τα πολεμικά σκάφη που ανήκουν σε εμπόλεμες Δυνάμεις, είτε είναι
Δυνάμεις της Μαύρης Θάλασσας είτε όχι, που έχουν αποπλεύσει από τις βάσεις
τους, μπορούν να επιστρέψουν εκεί. Σε κάθε περίπτωση, οι υποχρεώσεις που
απορρέουν από τον Χάρτη του ΟΗΕ και οι συνθήκες αμοιβαίας βοήθειας που
δεσμεύουν την Τουρκία γίνονται δεκτές ως εξαιρέσεις.
Είναι δυνατό να κλείσουν τα τουρκικά στενά στα ρωσικά πολεμικά πλοία με βάση
τη συνεχιζόμενη σύγκρουση;
Λαμβάνοντας υπόψη ότι η Τουρκία δεν είναι εμπόλεμη πλευρά στη συνεχιζόμενη
σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, η Τουρκία πρέπει είτε να θεωρήσει ότι
απειλείται με άμεσο κίνδυνο πολέμου είτε να υπολογίσει την ύπαρξη πολέμου
μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας για πιθανό κλείσιμο των Στενών στα πολεμικά πλοία
της Ρωσίας. Κατά συνέπεια, η απάντηση στο τεθέν ερώτημα είναι καταφατική. Η
Σύμβαση του Μοντρέ δίνει το δικαίωμα στην Τουρκία να κλείσει τα Στενά στα
ρωσικά πολεμικά πλοία, δεδομένου ότι υπάρχει ένας συνεχιζόμενος πόλεμος μεταξύ
Ρωσίας και Ουκρανίας, χωρίς η Τουρκία να είναι εμπόλεμη. Ωστόσο, αυτό το
κλείσιμο δεν θα ήταν τόσο αποτελεσματικό όσο αναμενόταν, λόγω του δικαιώματος
επιστροφής στη βάση, το οποίο αναγνωρίζεται ρητά από την ίδια τη Σύμβαση. Το
μόνο πρακτικό αποτέλεσμα του κλεισίματος είναι ότι η Ρωσία δεν έχει πλέον τη
δυνατότητα να στείλει στη Μαύρη Θάλασσα άλλα πολεμικά πλοία που ανήκουν στους
άλλους στόλους της, δηλαδή εκείνα που δεν εδρεύουν στη Μαύρη Θάλασσα, κάτι που
δεν έχει καμία σημασία για τις συνεχιζόμενες εχθροπραξίες.
Πόσο σημαντικά είναι τα λιμάνια στον πόλεμο Ρωσίας - Ουκρανίας;
Οι σχέσεις στη Μαύρη Θάλασσα έχουν αλλάξει δραματικά από τότε που τα έξι
παράκτια κράτη –Βουλγαρία, Γεωργία, Ρουμανία, Ρωσία, Τουρκία και Ουκρανία–
δημιούργησαν μια κοινή ναυτική ομάδα εργασίας το 2001 για την προώθηση της
σταθερότητας στην περιοχή. Το 2002, οι Ηνωμένες Πολιτείες ξεκίνησαν ένα
πρόγραμμα εξοπλισμού με τη Γεωργία, μπαίνοντας στην αυλή της Ρωσίας. Οι
επακόλουθες «έγχρωμες επαναστάσεις» προσπάθησαν να περιορίσουν τη ρωσική
επιρροή στη Γεωργία και την Ουκρανία, αλλά αποδείχθηκαν επιζήμιες και για τα
δύο έθνη. Στη νέα ευθυγράμμιση στην περιοχή, το ζήτημα των τουρκικών στενών
αναδύεται ως κρίσιμο θέμα. Βέβαια, οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ έχουν δείξει
επανειλημμένα ότι, ενώ θα παρέχουν ηθική υποστήριξη και θα παρέχουν
στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία, δεν πρόκειται να πολεμήσουν εναντίον της
Ρωσίας για την Ουκρανία, ούτε για να αποσπάσουν την Κριμαία ή το Ντόνμπας από
τον έλεγχο του Πούτιν.
Ο ρωσικός στόλος της Μαύρης Θάλασσας, με έδρα τη Σεβαστούπολη, βρίσκεται ήδη
στην περιοχή σε πλήρη ισχύ και τα πλοία της στην Κασπία μπορούν να φτάσουν στη
Μαύρη Θάλασσα μέσω του καναλιού Βόλγα-Ντον και της Θάλασσας του Αζόφ. Σε ένα
ενδεχόμενο ναυτικής βοήθειας προς την Ουκρανία, τα συμμαχικά πλοία θα
απαγορευόταν να περάσουν από τα στενά.
Πώς και από ποιον μπορούν να απειληθούν η Αλεξανδρούπολη και οι τερματικοί
σταθμοί του φυσικού αερίου;
Δεν εκτιμάται ότι η Ρωσία θα απειλήσει την Αλεξανδρούπολη, διότι θα
ενεργοποιηθεί άμεσα το άρθρο 5 του καταστατικού του ΝΑΤΟ. Οπότε, πώς θα
έμοιαζε ένας πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και ΝΑΤΟ; Μια λέξη: κόλαση. Βέβαια μπορεί
να γίνει ένα προβοκατόρικο χτύπημα, αλλά οι ελληνικές δυνάμεις ασφαλείας έχουν
λάβει τα μέτρα τους.