Συμφιλίωση της αναγκαιότητας
Τα αραβόφωνα μέσα ενημέρωσης σημειώνουν ότι οι στρατιωτικο- πολιτικοί αναλυτές πιστεύουν ότι η πρόσφατη συμφιλίωση μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου, η οποία χαρακτηρίζεται από ουσιαστικές συμφωνίες, υπογραμμίζουν τις δυνατότητες συνεργασίας και τις υποκείμενες εντάσεις που θα μπορούσαν να αναδιαμορφώσουν το γεωπολιτικό τοπίο στην περιοχή. Ωστόσο, αυτό δεν αποκλείει μια πιθανή μελλοντική αντιπαράθεση.
Τον τελευταίο χρόνο έχουν σημειωθεί δύο σημαντικές εξελίξεις στην αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο χωρών. Η πρώτη ήταν η υπογραφή κοινής διακήρυξης τον Φεβρουάριο, στην οποία η Τουρκία και η Αίγυπτος συμφώνησαν να συνεργαστούν σε διάφορους τομείς, συμπεριλαμβανομένης της άμυνας και της ασφάλειας. Μάλιστα η αιγυπτιακή κυβέρνηση εκδήλωσε το ενδιαφέρον της για συνεργασία στον αμυντικό τομέα (όπως το αεροσκαφος Kaan).
Η δεύτερη έλαβε χώρα στο Κάιρο τον Αύγουστο, όταν ο Σομαλός πρόεδρος Χασάν Σεΐχ Μοχάμουντ υπέγραψε αμυντική συμφωνία με την Αίγυπτο.
Μετα-ισλαμιστική εποχή
Η βελτίωση των τουρκοαιγυπτιακών σχέσεων υποδηλώνει μια σταδιακή στρατηγική ευθυγράμμιση που προκύπτει από πρακτικές αξιολογήσεις των πολιτικών ηγεσιών και των δύο χωρών.
Τρεις κύριοι παράγοντες έχουν επηρεάσει τη σταδιακή διαδικασία ομαλοποίησης μεταξύ Αιγύπτου και Τουρκίας.
Δύο από αυτούς τους παράγοντες προέρχονται από πρακτικές αξιολογήσεις εντός των δύο χωρών, ενώ ο τρίτος επηρεάζεται από τη διεθνή δυναμική.
Μετά τις τοπικές εκλογές του 2019, η τουρκική εξωτερική πολιτική έγινε πιο ρεαλιστική. Ο εθνικισμός σταδιακά αντικατέστησε τον προηγούμενο ισλαμιστικό του χαρακτήρα. Επιπλέον, η Άγκυρα αναθεώρησε τη θέση της σχετικά με την ισότητα μεταξύ Δύσης και Ρωσίας.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η τουρκική διπλωματική γραμμή έχει μέχρι στιγμής υπερισχύσει της αιγυπτιακής αδιαλλαξίας.
Μέχρι το 2021, η εξισορρόπηση των σχέσεων με τη «Δύση και τους υπόλοιπους» μέσω μεγαλύτερης στρατηγικής αυτονομίας είχε τόσο θετικές όσο και αρνητικές συνέπειες.
Αφενός, η Άγκυρα αύξησε την παρουσία της σε διάφορες περιφερειακές και διεθνείς κρίσεις, τοποθετώντας τον εαυτό της ως πιθανό μεσολαβητή.
Αφετέρου, η ψυχρότητα των σχέσεων με τους παραδοσιακούς δυτικούς εταίρους είχε οικονομικό αντίκτυπο.
Ως εκ τούτου, ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν φάνηκε να έχει θέσει ως στόχο τη σημαντική βελτίωση των σχέσεων με τη Δύση, διατηρώντας παράλληλα τη στρατηγική ανεξαρτησία της Τουρκίας σε διάφορα σενάρια.
Μετά την ομαλοποίηση των σχέσεων με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία (2020–2022), η Τουρκία έχει επανασυνδεθεί με γείτονες όπως η Συρία, η Ελλάδα και η Αίγυπτος τα τελευταία δύο χρόνια.
Η Άγκυρα βλέπει το Κάιρο ως δίοδο στα κράτη της Αφρικής
Η Άγκυρα θεωρεί τη βελτίωση των περιφερειακών σχέσεων ως κρίσιμη για την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης και της εσωτερικής σταθερότητας, και την Αίγυπτο ως σημαντική αγορά για τα τουρκικά προϊόντα και μια χώρα με την οποία μπορεί να συζητήσει διάφορα ζητήματα, συμπεριλαμβανομένου του Κέρατος της Αφρικής.
Ως εκ τούτου, η Τουρκία αποφάσισε να θυσιάσει εν μέρει τις σχέσεις της με τα ισλαμιστικά κινήματα που συνδέονται με την Μουσουλμανική Αδελφότητα, προκειμένου να αναζωογονήσει τις διμερείς σχέσεις με το Κάιρο.
Μετά την άνοδο στην εξουσία του Αιγύπτιου προέδρου Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι το 2014, η Τουρκία φιλοξένησε αρκετά μέλη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, τα οποία ίδρυσαν δίκτυα μέσων ενημέρωσης που ασκούσαν κριτική στην αιγυπτιακή κυβέρνηση.
Το Κάιρο εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του, αναφέροντας τους δεσμούς της Τουρκίας με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα ως εμπόδιο στη βελτίωση των διμερών σχέσεων.
Για τον λόγο αυτό, η ψυχρότητα των σχέσεων της Τουρκίας με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα θεωρήθηκε ως μήνυμα προς τον αλ-Σίσι.
Η Τουρκία αποφάσισε να θυσιάσει εν μέρει τις σχέσεις της με τα ισλαμιστικά κινήματα που συνδέονται με την Μουσουλμανική Αδελφότητα, προκειμένου να αναζωογονήσει τις διμερείς σχέσεις με το Κάιρο.
Από την οπτική γωνία της Αιγύπτου, η αποκατάσταση των σχέσεων με την Άγκυρα θεωρείται ως κινητήρια δύναμη για τη βελτίωση των οικονομικών συνθηκών της χώρας.
Η πολιτική ηγεσία της Αιγύπτου θεωρεί την Τουρκία ως σημαντικό περιφερειακό εμπορικό εταίρο, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους τομείς της άμυνας και της γεωργίας.
Η Αίγυπτος έχει επιδιώξει ενεργά να επεκτείνει τη συνεργασία της στον τομέα της ασφάλειας. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, το Κάιρο έχει εντείνει την αμυντική του συνεργασία με τη Ρωσία.
Ωστόσο, τα τουρκικά αμυντικά προϊόντα θεωρούνται ολοένα και περισσότερο ως βιώσιμη εναλλακτική λύση.
Από το 2023, οι Αιγύπτιοι αντιπρόσωποι έχουν συναντηθεί αρκετές φορές με τον Χαλούκ Γκιοργκιούν , επικεφαλής της Προεδρίας της Τουρκικής Αμυντικής Βιομηχανίας, για να οριστικοποιήσουν τις συμφωνίες προμήθειας.
Εκτός από τα τουρκικής κατασκευής drones, το Κάιρο έχει εκφράσει έντονο ενδιαφέρον για διάφορα προηγμένα αμυντικά προϊόντα, συμπεριλαμβανομένων μικρών έξυπνων πυρομαχικών και ενός αντιαρματικού πυραυλικού συστήματος.
Η συμφωνία με την Άγκυρα θεωρείται λιγότερο πολιτικά προβληματική από τις συμφωνίες με τη Ρωσία ή την Κίνα, καθώς εγείρει λιγότερες ανησυχίες μεταξύ των δυτικών συμμάχων της Αιγύπτου, ιδίως των Ηνωμένων Πολιτειών.
Επιπλέον, η Τουρκία έχει επενδύσει σε τομείς όπως τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, τα δομικά υλικά και η αγροτική βιομηχανία. Η Αίγυπτος αντιμετωπίζει ευνοϊκά κάθε τουρκική επένδυση σε αυτούς τους τομείς. Η σύγκρουση στην Ουκρανία και άλλες περιφερειακές κρίσεις έχουν ασκήσει πρόσθετη πίεση στα δημόσια οικονομικά της Αιγύπτου.
Οι Αιγύπτιοι ηγέτες αναζητούν βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες λύσεις για να αποφύγουν τις ανεξέλεγκτες αυξήσεις τιμών και τον πληθωρισμό που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αστάθεια. Οι Τούρκοι επιχειρηματίες, πολλοί από τους οποίους έχουν μακρά ιστορία λειτουργίας στην Αίγυπτο, θεωρούνται πολύτιμος πόρος για την αύξηση των βιομηχανικών επενδύσεων στη χώρα.
Περιφερειακοί μετασχηματισμοί
Η πολιτική ηγεσία της Αιγύπτου θεωρεί την Τουρκία ως σημαντικό περιφερειακό εμπορικό εταίρο, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους τομείς της άμυνας και της γεωργίας.
Σε μια ανάλυση που δημοσιεύτηκε από το Ατλαντικό Συμβούλιο, ο Φεντερίκο Ντονέλι, μη μόνιμος ερευνητής στο Orion Policy Institute, υποστηρίζει ότι εκτός από τους εγχώριους παράγοντες, δύο περιφερειακές εξελίξεις βοήθησαν στην προσέγγιση της Τουρκίας και της Αιγύπτου.
Η πρώτη ήταν η στρατιωτική δράση του Ισραήλ κατά της Χαμάς σε απάντηση στην επίθεση της 7ης Οκτωβρίου 2023, κατά την οποία τόσο η Τουρκία όσο και η Αίγυπτος έπρεπε να προσανατολιστούν προσεκτικά στις θέσεις τους.
Ενώ το τουρκικό και το αιγυπτιακό κοινό τρέφουν βαθιά συμπάθεια προς την παλαιστινιακή υπόθεση, οι μακροχρόνιες θεσμικές σχέσεις μεταξύ Άγκυρας, Καΐρου και Ισραήλ, ιδίως στους τομείς των πληροφοριών και της ασφάλειας, έχουν δημιουργήσει κάποια ασάφεια.
Η δεύτερη περιφερειακή εξέλιξη που οδήγησε σε σύγκλιση συμφερόντων μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου είναι το μνημόνιο συμφωνίας που υπέγραψαν η Αιθιοπία και η Σομαλιλάνδη. Η συμφωνία μεταξύ Αντίς Αμπέμπα και Χαργκέισα έχει εντείνει την αντιπαλότητα μεταξύ Αιθιοπίας και Αιγύπτου.
Εάν εφαρμοστεί, η συμφωνία θα διευκολύνει το εμπόριο μεταξύ της Αιθιοπίας και του λιμανιού της Μπερμπέρα. Υπάρχουν επίσης σχέδια για την Αιθιοπία να εγκαταστήσει το ναυτικό της αρχηγείο στις ακτές της Σομαλιλάνδης σε αντάλλαγμα για την αναγνώριση της ανεξαρτησίας της χώρας και την παροχή μετοχών σε κρατικές εταιρείες.
Η Αίγυπτος και η Τουρκία θεωρούν το Μνημόνιο Συνεργασίας ως αρνητική εξέλιξη για την περιοχή, αλλά για διαφορετικούς λόγους.
Η Άγκυρα θεωρεί τη βελτίωση των περιφερειακών σχέσεων ως κρίσιμη για την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης και της εγχώριας σταθερότητας, και ότι η Αίγυπτος αποτελεί σημαντική αγορά για τα τουρκικά προϊόντα.
Η Τουρκία, η οποία έχει ισχυρούς δεσμούς με την Αιθιοπία, θεωρεί τη συμφωνία ανησυχητική λόγω της πιθανής αναγνώρισης της Σομαλιλάνδης. Η Άγκυρα συμμετέχει ενεργά στις προσπάθειες οικοδόμησης κράτους στη Σομαλία εδώ και πολλά χρόνια.Τουρκικές λιχουδιές
Από την οπτική γωνία της Τουρκίας, η διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας της Σομαλίας είναι απαραίτητη για τη μελλοντική σταθερότητα της χώρας.
Η αδιαλλαξία της Τουρκίας καθοδηγείται κυρίως από εσωτερικές πολιτικές παραμέτρους.
Πράγματι, το κουρδικό ζήτημα αναγκάζει την Άγκυρα να αντιταχθεί σε οποιεσδήποτε αξιώσεις για ανεξαρτησία, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της Σομαλιλάνδης.
Αντίθετα, η κύρια ανησυχία της Αιγύπτου είναι η πρόσβαση της Αιθιοπίας στην Ερυθρά Θάλασσα. Ο ανταγωνισμός μεταξύ Αιθιοπίας και Αιγύπτου, που προηγουμένως περιοριζόταν στη λεκάνη του Νείλου, έχει πρόσφατα διευρυνθεί.
Με την ολοκλήρωση του Μεγάλου Φράγματος της Αιθιοπικής Αναγέννησης, η Αιθιοπία απέκτησε επιρροή επί της Αιγύπτου και την ικανότητα να παρέχει φθηνή ενέργεια σε άλλες ενεργοβόρες χώρες της περιοχής, αυξάνοντας έτσι τη δική της επιρροή.
Ως αποτέλεσμα, το Κάιρο αναγκάστηκε να προσαρμόσει την προσέγγισή του και να επεκτείνει το εύρος της σύγκρουσης.
Ο Σίσι ενίσχυσε τις σχέσεις του με πολλά περιφερειακά κράτη για να δημιουργήσει ένα ενιαίο μέτωπο κατά της Αιθιοπίας.
Το Κάιρο ακολούθησε διπλωματικές διαδικασίες, συμπεριλαμβανομένων επισκέψεων υψηλού επιπέδου σε ηγέτες στην περιοχή του Κέρατος της Αφρικής.
Αυτές οι προσπάθειες περιελάμβαναν τη συμμετοχή του Αιγύπτιου πρωθυπουργού Μουσταφά Μαντμπούλι στην ορκωμοσία του Χασάν Σεΐχ Μαχμούντ ως προέδρου της Σομαλίας. Το Κάιρο ασκεί επίσης αντιαιθιοπική πίεση σε περιφερειακούς και ηπειρωτικούς οργανισμούς.
Ως εκ τούτου, η αιγυπτιακή εξωτερική πολιτική στην περιοχή έχει σταδιακά επικεντρωθεί στην Ερυθρά Θάλασσα.
Η Αίγυπτος εδώ και καιρό θεωρεί τη θάλασσα μεταξύ Σουέζ και Άντεν ως αιγυπτιακή λίμνη και έτσι επιδιώκει να επεκτείνει την παρουσία της σε μια περιοχή που θεωρεί μέρος της σφαίρας επιρροής της.
Αν και η αδυναμία της Αιγύπτου να αντιμετωπίσει την απειλή των Χούθι έχει αποκαλύψει την αδυναμία του αιγυπτιακού ναυτικού, αυτό παραμένει το πιο προηγμένο και καλά εξοπλισμένο στην περιοχή.
Προκλήσεις της σύγκλισης
Σε ορισμένα περιφερειακά ζητήματα, όπως η Λιβύη και η Ανατολική Μεσόγειος, οι δύο χώρες παραμένουν σε απόσταση μεταξύ τους και υιοθετούν αντιφατικές θέσεις.
Οι τουρκοαιγυπτιακές σχέσεις τείνουν προς ταχεία ομαλοποίηση τους τελευταίους μήνες. Ωστόσο, η προσέγγιση δεν σημαίνει υπέρβαση των διαφορών σε όλα τα κρίσιμα ζητήματα. Σε ορισμένα περιφερειακά ζητήματα, όπως η Λιβύη και η Ανατολική Μεσόγειος, οι δύο χώρες παραμένουν σε απόσταση μεταξύ τους και διατηρούν αντίθετες θέσεις.
Υπό το πρίσμα των παραπάνω, οι πολιτικοί ελιγμοί της Τουρκίας και της Αιγύπτου στην περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας ενδέχεται να αποτελέσουν μια νέα πρόκληση για την πλήρη εξομάλυνση των σχέσεων.
Αρχικά, οι δύο χώρες παρουσίασαν ένα ενιαίο μέτωπο στην υποστήριξή τους προς τη Σομαλία, αν και με διαφορετικές υποκείμενες ατζέντες.
Η Αίγυπτος άδραξε την ευκαιρία να ανοίξει ένα νέο μέτωπο στην αντιπαλότητά της με την Αιθιοπία, ενώ η Τουρκία έπρεπε να διατηρήσει τη δέσμευσή της στη διαδικασία οικοδόμησης του σομαλικού έθνους.
Ωστόσο, προέκυψε μια απόκλιση όταν η Αίγυπτος αποφάσισε να αυξήσει τη στρατιωτική της παρουσία στη Σομαλία. Επομένως, δεν είναι τυχαίο ότι η ανοιχτότητα της Σομαλίας και της Αιθιοπίας στην αποκλιμάκωση, όπως ορίζεται στη Διακήρυξη της Άγκυρας, συμπίπτει με τις δυσκολίες της Αιγύπτου να διατηρήσει τη δέσμευσή της στο Μογκαντίσου.
Αν και οι διαπραγματεύσεις υπό την αιγίδα της Τουρκίας δεν επιλύουν τα σομαλικο-αιθιοπικά ζητήματα, χρησιμεύουν ως μέσο για να σταματήσουν και οι δύο πλευρές και ίσως να επανεξετάσουν τις στρατηγικές τους.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η τουρκική διπλωματική γραμμή έχει μέχρι στιγμής υπερισχύσει της αιγυπτιακής αδιαλλαξίας.
Πολλές μελλοντικές εξελίξεις θα εξαρτηθούν από διάφορους παράγοντες, όπως η θέση της δεύτερης κυβέρνησης Τραμπ, οι πολιτικές επιλογές της νέας κυβέρνησης στη Σομαλιλάνδη και οι αυξανόμενες εσωτερικές εντάσεις στη Σομαλία μεταξύ του Μογκαντίσου και των ομοσπονδιακών κρατιδίων (π.χ., της Τζουμπαλάντ), οι οποίοι θα δημιουργήσουν μια ευαίσθητη φάση στην περιοχή.
Υπό αυτές τις συνθήκες, η περιοχή του Κέρατος της Αφρικής είναι πιθανό να βιώσει μια ρήξη μεταξύ Αιγύπτου και Τουρκίας, αλλά και μια επιστροφή στην περιφερειακή ανταγωνιστική δυναμική.
Η μεταβαλλόμενη δυναμική μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου υπογραμμίζει την περίπλοκη φύση της περιφερειακής πολιτικής στο Κέρας της Αφρικής.
Καθώς και οι δύο χώρες επιδιώκουν τα δικά τους συμφέροντα ενώ παράλληλα αντιμετωπίζουν εξωτερικές πιέσεις, οι αλληλεπιδράσεις τους θα επηρεάσουν όχι μόνο τις διμερείς τους σχέσεις αλλά και την ευρύτερη γεωπολιτική σταθερότητα της περιοχής.
al rakoba
—