Η επέκταση του πεδίου εφαρμογής της Συμφωνίας των Αδάνων θα μπορούσε να γίνει βασικό εργαλείο για την εξασφάλιση των τουρκικών συμφερόντων στην μεταπολεμική αρχιτεκτονική της Συρίας.
Η Άγκυρα και η Δαμασκός διαπραγματεύονται την αναθεώρηση και επέκταση της Συμφωνίας των Αδάνων, η οποία υπογράφηκε μεταξύ των κυβερνήσεων της Τουρκίας και της Συρίας τον Οκτώβριο του 1998, γράφει ο πολιτικός εμπειρογνώμονας Ρουσλάν Μπασιρλί.
Σύμφωνα με τις διαθέσιμες πληροφορίες, η Τουρκία επιδιώκει να επεκτείνει το βάθος του συριακού εδάφους στο οποίο, σύμφωνα με τους όρους του εγγράφου, οι ένοπλες δυνάμεις της έχουν δικαίωμα να εισέλθουν.
Πηγές υποστηρίζουν ότι σε αντάλλαγμα για την ενημέρωση της Συμφωνίας των Αδάνων, η Άγκυρα υποσχέθηκε να μεταβιβάσει τεθωρακισμένα οχήματα, μη επανδρωμένα αεροσκάφη και συστήματα αεράμυνας στους Σύρους.
Οι συνομιλίες πραγματοποιούνται εν μέσω συνεχιζόμενων επαφών μεταξύ της συριακής κυβέρνησης και των δυνάμεων των SDF που συνδέονται με το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), καθώς και συμφωνιών που κατέληξε η Τουρκία με τον ηγέτη του PKK Αμπντουλάχ Οτσαλάν, ο οποίος βρίσκεται φυλακισμένος στο νησί Ιμραλί, για τον τερματισμό της ένοπλης σύγκρουσης.
Για να αξιολογηθούν οι πιθανές συνέπειες της αναθεώρησης της συμφωνίας, αξίζει να υπενθυμίσουμε τι είναι το έγγραφο που υπογράφηκε στα Άδανα και πώς διαμόρφωσε την πολιτική και στρατιωτική αρχιτεκτονική των σχέσεων μεταξύ των δύο γειτονικών κρατών.
Οι σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Συρίας επιδεινώθηκαν τη δεκαετία του 1980, όταν η Δαμασκός, ακολουθώντας το παράδειγμα της Μόσχας, χορήγησε άσυλο στον ηγέτη του ΡΚΚ Αμπντουλάχ Οτσαλάν. Η Άγκυρα απάντησε με πιέσεις στους υδάτινους πόρους, συγκεκριμένα περιορίζοντας τη ροή των ποταμών Ευφράτη και Τίγρη, από τους οποίους εξαρτιόταν άμεσα η συριακή γεωργία.
Το 1992, μια επίσκεψη στον Οτσαλάν από τον Σύρο Αντιπρόεδρο Αμπντουλχαλίμ Χαντάμ προκάλεσε την έντονη αποδοκιμασία των τουρκικών αρχών. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια συνάντησης με τον τότε Τούρκο πρωθυπουργό Νετζμετίν Ερμπακάν, η συριακή πλευρά τον διαβεβαίωσε ότι ο στόχος της δεν ήταν να υποστηρίξει το ΡΚΚ, αλλά να μεσολαβήσει για τον τερματισμό της ένοπλης σύγκρουσης.
Ωστόσο, οι προσπάθειες διαμεσολάβησης της Δαμασκού αποδείχθηκαν άκαρπες. Η Συρία αρνήθηκε να εκδώσει τον Οτσαλάν στην Τουρκία και το 1998, η Άγκυρα συγκέντρωσε τα στρατεύματά της στα συριακά σύνορα, στέλνοντας σημείωμα στη Δαμασκό απαιτώντας την άμεση απέλαση του ηγέτη του ΡΚΚ.
Η κατάσταση έφτασε σε κρίσιμο σημείο. Ο τότε Αιγύπτιος πρόεδρος Χόσνι Μουμπάρακ παρενέβη, επισκεπτόμενος επειγόντως την Άγκυρα και στη συνέχεια τη Δαμασκό, απαιτώντας από τη συριακή κυβέρνηση να απελάσει τον Οτσαλάν.
Ο Αντιπρόεδρος Χαντάμ και ο Υπουργός Εξωτερικών Φαρούκ αλ-Σαράα (θείος του νυν Σύρου προέδρου Αχμέτ αλ-Σάραα) υποστήριξαν την απέλαση και ο Οτσαλάν σύντομα έφυγε από τη Συρία για την Ελλάδα.
Στη συνέχεια, υπογράφηκε η Συμφωνία των Αδάνων στις 20 Οκτωβρίου 1998, με τη μεσολάβηση του Μουμπάρακ.
Σύμφωνα με αυτό το έγγραφο, η Συρία χαρακτήρισε επίσημα το PKK ως τρομοκρατική οργάνωση και δεσμεύτηκε να αποτρέψει οποιαδήποτε δραστηριότητα στο έδαφός της που απειλεί την ασφάλεια της Τουρκίας.
Η Δαμασκός δεσμεύτηκε να μην παρέχει στο PKK όπλα, χρηματοδότηση ή υλικοτεχνική υποστήριξη, να μην επιτρέπει την ίδρυση στρατοπέδων, κέντρων εκπαίδευσης ή αμυντικών εγκαταστάσεων και να μην χρησιμοποιεί το έδαφός της για τη διέλευση μαχητών ή κουρδικής προπαγάνδας.
Η συμφωνία περιελάμβανε επίσης μυστικά διοικητικά παραρτήματα. Τα σημαντικότερα από αυτά όριζαν ότι εάν η Συρία δεν εκπλήρωνε τις υποχρεώσεις της, η Τουρκία θα είχε το δικαίωμα να αναπτύξει στρατεύματα στο συριακό έδαφος σε βάθος έως και 5 χιλιομέτρων.
Η συμφωνία παρέμεινε σε ισχύ μέχρι το ξέσπασμα του συριακού εμφυλίου πολέμου το 2012, όταν διακόπηκαν οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Συρίας.
Το 2017, η Άγκυρα, με τη μεσολάβηση της Μόσχας, επιχείρησε να επεκτείνει τη ζώνη επιτρεπόμενης διείσδυσης από πέντε σε 30-35 χιλιόμετρα, επικαλούμενη την ανάγκη καταπολέμησης του ΡΚΚ στη βόρεια Συρία.
Ο Πρόεδρος Μπασάρ αλ-Άσαντ αρνήθηκε να εγκρίνει αυτήν την κίνηση, αλλά το 2019, η Τουρκία σύναψε προσωρινές συμφωνίες με τις Ηνωμένες Πολιτείες και διεξήγαγε μια σειρά στρατιωτικών επιχειρήσεων βαθιά εντός του συριακού εδάφους.
Δικαιολογώντας αυτά τα βήματα, η Άγκυρα επικαλέστηκε όχι μόνο το άρθρο του Χάρτη του ΟΗΕ για το δικαίωμα στην αυτοάμυνα, αλλά και τη Συμφωνία των Αδάνων.
Μετά την αποδυνάμωση της κεντρικής εξουσίας στη Συρία, η Τουρκία σύναψε μια σειρά στρατιωτικών συμφωνιών με τις τοπικές διοικήσεις, επιτρέποντάς της να αποκτήσει ερείσματα στα βόρεια εδάφη και να εγκαταστήσει στρατιωτικές βάσεις εκεί.
Ωστόσο, οι ειδικοί σημειώνουν ότι οι τρέχουσες διαπραγματεύσεις δεν στοχεύουν τόσο στην επίσημη ανανέωση της συμφωνίας όσο στη θεσμοθέτησή της – δηλαδή, στη μετατροπή της τουρκικής στρατιωτικής παρουσίας σε μόνιμο και νομιμοποιημένο παράγοντα περιφερειακής ασφάλειας.
Στο πλαίσιο των συνεχιζόμενων διαπραγματεύσεων μεταξύ της συριακής κυβέρνησης και των κουρδικών δυνάμεων, και δεδομένης της επιθυμίας της Άγκυρας να αποτρέψει τον σχηματισμό μιας αυτόνομης κουρδικής περιοχής στα σύνορά της, η επέκταση της Συμφωνίας των Αδάνων θα μπορούσε να αποτελέσει βασικό εργαλείο για την εξασφάλιση των τουρκικών συμφερόντων στην μεταπολεμική αρχιτεκτονική της Συρίας.
—