Η Ρωσία απέτυχε να κατανοήσει τη σημασία της αεροπορικής δύναμης και των
συνδυασμένων αεροπορικών επιχειρήσεων.
Η αεροπορική δύναμη θα έπρεπε να ήταν ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα της
Ρωσίας έναντι της Ουκρανίας. Με σχεδόν 4.000 μαχητικά αεροσκάφη και εκτεταμένη
εμπειρία βομβαρδισμών στόχων στη Συρία, τη Γεωργία και την Τσετσενία, η ρωσική
αεροπορία αναμενόταν να διαδραματίσει ζωτικό ρόλο στην εισβολή, επιτρέποντας
στον ρωσικό στρατό να διεισδύσει βαθιά στην Ουκρανία, να καταλάβει το Κίεβο
και να καταστρέψει τον ουκρανικό στρατό. Αλλά περισσότερο από δύο μήνες μετά
τον πόλεμο, η αεροπορία του Βλαντιμίρ Πούτιν εξακολουθεί να μάχεται για τον
έλεγχο των ουρανών.
Η αποτυχία της ρωσικής αεροπορίας είναι ίσως η πιο σημαντική, αλλά λιγότερο
συζητημένη, ιστορία της στρατιωτικής σύγκρουσης μέχρι στιγμής. Οι ουκρανικές
δυνάμεις έδειξαν εκπληκτική δύναμη στον αεροπορικό πόλεμο και προσαρμόστηκαν
καθώς προχωρούσαν οι μάχες. Αλλά και οι δύο πλευρές αυτού του πολέμου θα
μπορούσαν να κερδίσουν την αεροπορική υπεροχή - και να αλλάξουν θεμελιωδώς την
πορεία της σύγκρουσης.
Η αεροπορική δύναμη είναι δυνητικά καθοριστική σε οποιονδήποτε πόλεμο, αλλά
είναι δύσκολο να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά. Οι αεροπορικές δυνάμεις
εξαρτώνται από μια σειρά τεχνολογιών που απαιτούν υψηλά εκπαιδευμένο
προσωπικό που μπορεί να δημιουργήσει γρήγορα αυτό που ισοδυναμεί με
αερομεταφερόμενο στρατιωτικό οικοσύστημα: αερομεταφερόμενοι σταθμοί ραντάρ
για παροχή διοίκησης και ελέγχου, μαχητές για προστασία και αστυνόμευση των
ουρανών, ανεφοδιασμό αεροσκαφών, αεροπλάνα ηλεκτρονικού πολέμου για την
καταστολή της άμυνας του εχθρού και μια σειρά από συλλέκτες πληροφοριών και
αεροσκάφη επίθεσης για τον εντοπισμό και την καταστροφή των εχθρικών
δυνάμεων. Αυτού του είδους οι συνδυασμένες επιχειρήσεις περιλαμβάνουν
εκατοντάδες αεροσκάφη και χιλιάδες ανθρώπους σε μια αυστηρή χορογραφία που
χρειάζεται μια ζωή για να επιτευχθεί. Αλλά όταν διαχειρίζονται σωστά, αυτές
οι αλληλεπικαλυπτόμενες επιχειρήσεις επιτρέπουν σε έναν στρατό να κυριαρχεί
στους ουρανούς, κάνοντας τη ζωή πολύ πιο εύκολη για το έδαφος ή τις ναυτικές
δυνάμεις από κάτω.
Δυστυχώς για τους Ρώσους, ο πρόσφατος εκσυγχρονισμός της ρωσικής αεροπορίας,
αν και είχε σκοπό να της επιτρέψει να διεξάγει σύγχρονες συνδυασμένες
επιχειρήσεις, ήταν ως επί το πλείστον για επίδειξη. Οι Ρώσοι σπατάλησαν
χρήματα και κόπο για τη διαφθορά και την αναποτελεσματικότητα. Αν και έγιναν
πολλά για τον φανταχτερό νέο εξοπλισμό, όπως το πολυδιαφημισμένο αεροσκάφος
κρούσης SU-34, η ρωσική αεροπορία συνεχίζει να υποφέρει από ελαττωματικές
επιχειρήσεις υλικοτεχνικής υποστήριξης και την έλλειψη τακτικής, ρεαλιστικής
εκπαίδευσης. Πάνω απ' όλα, η αυταρχική ρωσική κλεπτοκρατία δεν εμπιστεύεται
χαμηλού και μεσαίου επιπέδου αξιωματικούς, και έτσι δεν μπορεί να επιτρέψει
την ευφάνταστη, ευέλικτη λήψη αποφάσεων στην οποία βασίζονται οι αεροπορικές
δυνάμεις του ΝΑΤΟ.
Όλα αυτά σήμαιναν ότι όταν ξεκίνησε η εισβολή, η ρωσική αεροπορία ήταν
ανίκανη να εκτελέσει μια καλά μελετημένη, περίπλοκη εκστρατεία. Αντί να
εργάζεται για τον έλεγχο των ουρανών, η ρωσική αεροπορία παρείχε ως επί το
πλείστον αεροπορική υποστήριξη σε επίγεια στρατεύματα ή βομβάρδισε πόλεις
της Ουκρανίας. Σε αυτό ακολούθησε την παραδοσιακή τακτική μιας ηπειρωτικής
δύναμης που προνομιάζει τις χερσαίες δυνάμεις. Η εστίαση στα χερσαία
στρατεύματα μπορεί να λειτουργήσει εάν μια δύναμη έχει σχεδόν ατελείωτο
αριθμό στρατιωτών και είναι έτοιμη να τους θυσιάσει. Αλλά είναι τόσο
συνδεδεμένη η Ρωσία με την ιστορία των επιτυχιών της στο έδαφος που αδυνατεί
να κατανοήσει τη σημασία της αεροπορικής δύναμης.
«Η Ρωσία δεν εκτίμησε ποτέ πλήρως τη χρήση αεροπορικής δύναμης πέρα από
την υποστήριξη στις επίγειες δυνάμεις», είπε ο Ντέιβιντ Α. Ντεπτούλα,
απόστρατος αντιστράτηγος της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ στο The Atlantic.
«Ως αποτέλεσμα, η Ρωσία, σε όλους τους πολέμους της, ποτέ δεν σχεδίασε ή
διεξήγαγε μια στρατηγική αεροπορική εκστρατεία».
Αντίθετα, τα ρωσικά αεροσκάφη αφήνονται να εκτελούν τις απλές αποστολές
τους, πολλές από τις οποίες χρησιμοποιούν μεμονωμένα αεροσκάφη χωρίς την
αμοιβαία υποστήριξη από συνδυασμένες αεροπορικές επιχειρήσεις που θα
αναμενόταν σε μια προηγμένη αεροπορία του ΝΑΤΟ. Στους πιλότους δίνεται ένας
στόχος: πετάξτε γρήγορα για να επιτεθείτε (σε πολλές περιπτώσεις βασιζόμενοι
σε μη κατευθυνόμενα πυρομαχικά για να προσπαθήσουν να χτυπήσουν τον στόχο
τους) και μετά πετάξτε έξω και προσπαθήστε να μην σας πυροβολήσουν. Δεν τους
επιτρέπεται να ενεργούν με ευελιξία στο πλαίσιο της πρόθεσης των διοικητών
τους να επιτύχουν μια αποστολή. Έχουν εντολές εργασιών και τις εκτελούν,
ό,τι κι αν συμβεί. Ακόμη και οι περίφημες ικανότητες πληροφοριών, επιτήρησης
και αναγνώρισης της Ρωσίας φαίνονται εκπληκτικά αδύναμες. Σπάνια οι ρωσικές
δυνάμεις φαίνονται ικανές να εντοπίσουν πιθανούς ουκρανικούς στόχους και να
αναπτύξουν αεροπορικά μέσα για να τους επιτεθούν αρκετά γρήγορα ώστε να
κάνουν τη διαφορά.
Φυσικά, ο πιο σημαντικός λόγος για την αποτυχία της ρωσικής αεροπορίας, και
η εμφανής επιφυλακτικότητα των Ρώσων πιλότων, ήταν η ουκρανική αντίθεση. Σε
αντίθεση με τον εχθρό τους, οι Ουκρανοί έχουν αναπτύξει μια συνεκτική
αντίληψη των αεροπορικών επιχειρήσεων, που τους επέτρεψε να μπλοκάρουν αυτό
που έμοιαζε με εύκολο μονοπάτι προς τη ρωσική αεροπορική κυριαρχία.
Οι Ουκρανοί έχουν ενσωματώσει μια σειρά αεροπορικών και αντιαεροπορικών
δυνατοτήτων για να εμποδίσουν την πολύ μεγαλύτερη ρωσική αεροπορία.
Ξεκινώντας με φθηνούς, φορητούς πυραύλους εδάφους-αέρος, οι Ουκρανοί
κατάφεραν να περιορίσουν τη ρωσική αεροπορική δύναμη σε μερικές ανατολικές
και νότιες περιοχές, περιορίζοντας σε μεγάλο βαθμό τη ρωσική ελευθερία
ελιγμών. Η προσθήκη πολύ πιο ισχυρών και μεγαλύτερου βεληνεκούς πυραυλικών
συστημάτων S-300 από τη Σλοβακία κάνει τους Ρώσους ακόμη πιο ευάλωτους. Η
απειλή των S-300 αναγκάζει μεμονωμένα ρωσικά αεροσκάφη, τα οποία γενικά
στερούνται ανεφοδιασμού, ηλεκτρονικού πολέμου και υποστήριξης διοίκησης και
ελέγχου, να πετούν χαμηλά στο έδαφος για να προστατευτούν από επίθεση. Αυτό,
με τη σειρά του, τους καθιστά πιο ευάλωτους στους φορητούς πυραύλους
εδάφους-αέρος. Η Ουκρανία δεν μπορεί να στοχεύσει κάθε ρωσικό αεροσκάφος,
αλλά έχει χρησιμοποιήσει έξυπνα ό,τι διαθέτει για να διασφαλίσει ότι οι
Ρώσοι πιλότοι ανησυχούν ότι μπορεί να στοχοποιηθούν οπουδήποτε, αναγκάζοντάς
τους να συμπεριφέρονται πιο αμυντικά και μειώνοντας την αποτελεσματικότητά
τους.
Η ικανότητα της Ουκρανίας να αμφισβητήσει τον εναέριο χώρο της όχι μόνο
παρείχε προστασία στις δικές της δυνάμεις, αλλά της επέτρεψε επίσης να περνά
περιστασιακά στην επίθεση. Στις αρχές του πολέμου, οι Ουκρανοί μπόρεσαν να
χρησιμοποιήσουν μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar τουρκικής κατασκευής για
να επιτεθούν σε ορισμένους στόχους υψηλής αξίας. Οι Ουκρανοί έχουν επίσης
χρησιμοποιήσει drones για να αναγνωρίσουν και να καταστρέψουν ρωσικούς
πυραύλους εδάφους-αέρος, καθιστώντας τις ρωσικές χερσαίες δυνάμεις πιο
ευάλωτες σε επιθέσεις από ψηλά.
Οι Ουκρανοί έχουν επίσης δείξει πολύ μεγαλύτερη ικανότητα από τους Ρώσους να
χρησιμοποιούν δημιουργικά τους περιορισμένους πόρους αεροπορίας τους. Η
βύθιση της ρωσικής ναυαρχίδας της Μαύρης Θάλασσας Μόσκβα, που κατέπληξε τον
κόσμο, φαίνεται να προέκυψε από μια έξυπνη διπλή γροθιά. Ουκρανοί
αξιωματούχοι ισχυρίστηκαν ότι χρησιμοποίησαν ένα μη επανδρωμένο εναέριο
όχημα για να αποσπάσουν την προσοχή των αντιαεροπορικών ικανοτήτων του
Μόσκβα και στη συνέχεια εκτόξευσαν τους εγχώριους αντιπλοϊκούς πυραύλους
Neptune πριν προλάβει να αντιδράσει το μπερδεμένο ρωσικό πλήρωμα.
Αυτή η εφευρετική χρήση της αεροπορικής δύναμης αποκαλύπτει ότι οι Ουκρανοί
μπορεί να έχουν ακόμη πιο εξελιγμένη κατανόηση των αεροπορικών επιχειρήσεων
από ό,τι ακόμη και πολλές χώρες του ΝΑΤΟ, οι οποίες θεωρούν δεδομένη την
κυριαρχία τους στον αέρα. Αυτό που έχουν κάνει οι Ουκρανοί—αγωνιζόμενοι
στους ουρανούς εναντίον ενός πλουσιότερου, πιο ισχυρού εχθρού —είναι
εξαιρετικά δύσκολο. Η Δύση έχει πολλά να μάθει από τις επιτυχίες της
Ουκρανίας, είπε ο Ντεπτούλα. «Έχουμε γίνει τόσο κυρίαρχοι στον αέρα που δεν
χρειάστηκε ποτέ να σκεφτούμε πώς θα χρησιμοποιούσαμε την αεροπορική δύναμη
αν ήμασταν η κατώτερη δύναμη», είπε. «Η Ουκρανία μάς θέτει μερικά πολύ
ενδιαφέροντα ερωτήματα που θα πρέπει να εξετάσουμε σοβαρά, μόνο και μόνο για
να καταλάβουμε πώς θα μας νικούσε ένας έξυπνος αντίπαλος».
Οι επόμενες εβδομάδες θα αποκαλύψουν εάν οι Ρώσοι έχουν την ικανότητα να
μάθουν από τα λάθη τους και να εκμεταλλευτούν καλύτερα την τεράστια ακόμη
αριθμητική υπεροχή τους στα αεροσκάφη. Οι Ουκρανοί, από την άλλη, σύντομα θα
δουν τις επιθετικές αεροπορικές τους ικανότητες να αυξάνονται. Τα νεότερα
drones τους μπορεί να επιτρέπουν καλύτερη στόχευση πυροβολικού μεγάλης
εμβέλειας. Στις 30 Απριλίου, τα πυρά του ουκρανικού πυροβολικού φαινόταν ότι
πλησίαζαν στο να χτυπήσουν τον στρατηγό Βαλερί Γκερασίμοφ, τον Ρώσο αρχηγό
του γενικού επιτελείου, ενώ αυτός επισκεπτόταν το μέτωπο. Οι Ουκρανοί
λαμβάνουν ακόμη πιο προηγμένα συστήματα, συμπεριλαμβανομένων των νέων drones
Switchblade και Phoenix Ghost, τα οποία έχουν την ικανότητα να παραμείνουν
πάνω από εχθρικές θέσεις για κάποιο χρονικό διάστημα πριν χρησιμοποιηθούν
για την καταστροφή οχημάτων.
Όσο ο εναέριος χώρος πάνω από το πεδίο της μάχης παραμένει αμφισβητούμενος,
οι Ουκρανοί θα είναι σε θέση να βελτιώσουν και να επεκτείνουν τη χρήση της
αεροπορικής τους δύναμης. Μπορεί να μην κερδίσουν τον πόλεμο εντελώς. Αλλά
έχουν ήδη φέρει επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο θα πολεμηθούν οι
επόμενοι.